Inta caddaaladdu Maqan Tahay!

W/Q. Xasan Cabdi Xasan

Dawlad kasta shaqooyinka ugu horreeya oo ay dadkeedu ka rabaan waa hirgelinta nidaam garsoor oo dadka kala haga, qof kastana xaqa uu leeyahay u dhowra. Tani waxaa caddeyn u ah garsoorka oo laga dhigay tiir gooni u taagan oo kamid ah tiirarka dawladda. Si hufnaanta shaqadiisu ay wacnaatana iyadoo la raacayo mabda’a kala saaridda awoodaha (Separation of Powers) waxa uu garsoorku yahay mid ka madax bannaan saameynta qeybaha ka soo haray ee dawladda sida Sharci Dejinta iyo Fulinta.

Tan iyo intii aadanuhu bartay nidaamyada ismaamulka ama dawladnimada qaab kasta ha lahaadaane, jiritaankiisa waxa uu ku tiirsanaa habka caddaaladda looga fuliyo meelaha ay awooddoodu maamusho. Xasilloonida iyo midnimada ummad walbaa waxaa taageera sida wanaagsan ee ay xubnaheedu isula nool yihiin oo aan cidna cidda kale ugu xadgudbin, haddii ay dhacdana tallaabooyinka uu qaadayo nidaamka garsoorka si xuquuqaha dadka ay leeyihiin loo dhowro.

Sidii duulba duul ugu tumanayay baan waxaan soo gaarnay heer Soomaalideenna qaarkeed aan la isa tusi karin. Waxaa la billaabay in reero reero la isu bahaysto oo caddaaladdii la is lahaa waxaa laga helayaa dhanka garsoorka dawladda lala aado dhinaca reeraha oo dabadeedna reerka loo isticmaalo xoog dawladda lagaga helo xaqa dadku ay leeyihiin ama lagu duudsiyo xaqa kuwa kale.

Aan tusaaleyno habka uu u shaqeeyo nidaamkeenna garsoorka ee hadda dalkeenna ka shaqeeya. Marka dacwad aad faraha la gasho si kasta oo aad sharciga inaad raacdo u jeceshahay, waa inaad raadisaa rag beeshaada ka mid ah oo xafiisyada ay arrimahaagu kaa ku xiran yihiin ka shaqeeya. Haddii aadan qof ka aqoon xafiisyada ay danuhu kaaga xiran yihiin xaqaaga si sahal ah baad ku weyneysaa.

Waxaa kaloo la arkaa in ciidamada dawladda, iyagoo ku hadaaqaya la dagaallanka kooxaha argagixisada ah, in ay dad tiro badan si aan kala sooc laheyn u soo xiraan. Marka la imaado xabsiyadana qof kasta sidii xoolo oo kale in loo iibsado! Waxaa kaloo yaab leh in qofka la xirayaa aan laga fiirin ma dambi buu faraha kula jiray? Oggolaanshaha soo xiristiisa maxkamad amar ma ku bixisay? Su’aalahaas iyo kuwa kaloo kabadan iyadoon la is weydiin baa la iska soo xiraa.

Arrintan aan kor ku soo xusnay waxay fududaysay in qofba qof kasta oo uu danihiis ka waayo isagoo adeegsanaya awoodaha dawladda oo ay ugu horreyso ciidamada in uu siduu rabo ka yeelo. Haddii aad qof intaad ganacsi ku tartanteed ku soo gaari waayay intuu askar soo kaxaysto yuu xarumahaaga kaa xiri karaa amaba xabsi ku dhigi karaa.

Iyadoo xaalku uu sidaas yahay baa qof kasta oo inta dulmiyo xaqiisa u diriraya waxaa lagu eedeeyaa inuusan dalkiisa jecleyn, inuu halis ku yahay midnimada qaranka ama uu horumarka dalka uu ka soo horjeedo. Yaabnaye, horumarka la sheegayaa muxuu yahay?Inta sidaas aan ku sii soconno oo dad badan oo lagu gardarrooday aan xaqoodii la siin Soomaali iskuma qalbi furnaanayso midnimo iyo xasillooni waarta in la gaaraana waa mala’awaal aan runta marna u dhaweyn! Waxaana horay loo yiri “Inta caddaalad darradu ay tahay xeerka lagu dhaqmo, is difaacana wuxuu ahaanayaa waajibka keliya ee in qabto ay tahay”